Üsamə bin Ladenin Abbottabaddakı kompleksi
Yerli xalq tərəfindən Vəziristan malikanəsi (urdu وزیرستان حویلی; Vəziristan havəli) olaraq bilinən və ya digər adı ilə Üsamə bin Ladenin Abbottabaddakı kompleksi — əl-Qaidənin başçıları arasında yer alan və təşkilatın yaradılmasından 2 may 2011-ci ildə ölümünə qədər yaradıcısı olduğu Üsamə bin Ladenin bir dövr gizli şəkildə yaşadığı, müxtəlif quruluşlardan yaradılan kompleks. Pakistanın Xayber-Paxtunxva əyalətindəki Abbottabad şəhərinə bağlı “Bilal Town” qəsəbəsində yer alan kompleks Pakistan Hərbi Akademiyasının təxminən 1,3 km cənub qərbində, torpaq bir yolun sonunda yerləşirdi.
| Üsamə bin Ladenin Abbottabaddakı kompleksi | |
|---|---|
| Vəziristan malikanəsi urdu وزیرستان حویلی | |
 Kompleksin 2011-ci il may ayının 4-də çəkilən fotoşəkli Üsamə bin Ladenin Abbottabadda gizli olaraq yaşadığı kompleksin xəritədən görünüşü | |
 | |
| Ümumi məlumatlar | |
| Status | Dağıdıldı |
| Ünvan | Bilal Town |
| Ölkə | Pakistan |
| Şəhər | Abbottabad, Xayber-Paxtunxva |
| Koordinatlar | 34°10′09″ şm. e. 73°14′32″ ş. u. |
| Təməlatma | 2003 |
| Tikintisinin başlaması | 2004 |
| Tamamlanıb | 2005 |
| Açılma | 6 yanvar 2006 (Üsamə bin Laden bu kompleksə köçürülüb) |
| Sökülüb | 26 fevral 2012 |
| Qiymət | 250,000-1,000,000+ ABŞ dolları (mübahisəli) (Pakistan rupisi ilə: 21,25-85 milyon) |
| Müştəri | Üsamə bin Laden |
| Sahibi | Əbu Əhməd əl-Küveyti Məhəmməd Ərşad |
| Hündürlük | |
| Hündürlük | 1,260 m (4,130 ft) |
| Dam örtüyü | 8.76 m (28.7 ft) |
| Texniki detallar | |
| Mərtəbə sayı | 3 |
| Torpaq | 3,500 m2 (38,000 ft2) |
| Dizayn və konstruksiya | |
| Memar | Məhəmməd Yunis |
| Memarlıq şirkəti | Müasir Əməkdaşlar |
| Struktural mühəndis | Gül Məhəmməd (divar memarı), Nur Məhəmməd |
| Əsas podratçı | Nur Məhəmməd |
 Vikianbarda əlaqəli mediafayllar | |
Üsamə bin Laden Pakistanlı bir kəşfiyyat vəzifəli şəxsin ifadələrinə görə 2006-cı ilin yanvarında, həyat yoldaşlarından biri olan Əməl Əhməd Əbdülfəttahın həbs olunduqdan sonra Pakistan səlahiyyətli şəxslərinə verdiyi sorğulamadakı ifadəsinə görə isə 2005-ci ildən bu kompleksdə yaşamağa başlamışdı. Üç mərtəbəli əsas quruluşdan ibarət olan kompleksin ətrafı beton divarlar və bu divarlarında üzərinə hazırlanan tikanlı tellərdən əhatəli idi. Giriş hissəsində metaldan hazırlanan təhlükəsizlik qapısının yer aldığı kompleksdə, müxtəlif heyvanlar ilə bir tərəvəz bağı da mövcud idi.
Üsamə bin Ladenin kuryeri olduğu Əbu Əhməd əl-Küveytinin varlığını və yaşadığı ərazini aşkar edən Amerika kəşfiyyatçıları, bunun sayəsində 2010-cu ilin avqustunda kompleksi tapdılar. Edilən ümumi baxış və axtarışlar nəticəsində kompleksdə Üsamə bin Ladenin yaşamaq ehtimalının yüksək olduğu aşkar olundu. 2011-ci ilin may ayının 1-dən 2-inə keçən gecə Amerika xüsusi təyinatlı qüvvələrinin kompleksə hazırladığı və “Neptun Nizəsi əməliyyatı” olaraq adlandırdığı hücumda, bin Ladenlə yanaşı kompleksdə yaşayan dörd nəfər də öldürüldü. Əməliyyatdan daha sonra istifadə edilməyən və Pakistan ordusu tərəfindən qorunun kompleks, 2012-ci ilin fevral ayında Pakistan səlahiyyətliləri tərəfindən dağıdıldı.
Tarixi
Kuryerin aşkarlığı, kompleksin tapılması və ümumi xronologiya
Üsamə bin Ladenin kuryeri olduğu Əbu Əhməd əl-Küveytinin həyatda olduğunu və yaşadığı ərazini aşkara çıxaran Amerikalı kəşfiyyatçılar, əl-Küveytini izləyərək 2010-cu ilin avqust ayında bu kompleksi tapdılar.[1][2] Mərkəzi Kəşfiyyat İdarəsi peyk görüntüləri və kəşfiyyat hesabatlarından istifadə edərək Abbottabaddakı kompleksdə yaşayanların şəxsiyyətini təyin etməyə çalışdı. MKİ 2010-cu ilin sentyabr ayında kompleksin önəmli bir şəxsi gizli şəkildə saxlamaq üçün inşa edildiyi və bu şəxsin Üsamə bin Laden ola biləcəyi qərarını təyin etdilər.[1][2] Səlahiyyətli şəxslərin təxmininə görə Üsamə bin Laden burada ən gənc həyat yoldaşı və ailəsi ilə birlikdə yaşayırdı.[2]
“Gulf News” qəzetində bildirilən bir xəbərdə yer alan üst səviyyə kəşfiyyat səlahiyyətçisinin açıqlamasına görə kompleks daha əvvəl Şöbələrarası Kəşfiyyat İdarəsi (ŞKİ) tərəfindən təhlükəsiz ev olaraq istifadə edilmişdir.[3] Başqa bir xəbərdə digər bir kəşfiyyatçı, eyni ev olmasa da evin yanında yerləşən kompleks və ya ərazinin Şöbələrarası Kəşfiyyat İdarəsi tərəfindən istifadə edildiyi fikrini irəli sürmüşdü.[3] “BBC News” kanalındakı xəbərdə iştirak edən Şöbələrarası Kəşfiyyat İdarəsinin kəşfiyyatçısının bildirdiyi fikirlərə görə, hələ də tikilmə prosesində olan kompleksə 2003-cü ildə Əbu Fərəc əl-Libbinin burada yaşadığı şübhəsi ilə ŞKİ tərəfindən əməliyyat təşkil edilmişdi. Bu hadisədən sonra kompleksin artıq izləmə siyahısında olmadığı açıq şəkildə bəyan edilmişdi.[4] Mühafizə vəzifəçisinin “The New York Times” qəzetində yer alan ifadəsinə görə kompleksin tikinti işləri 2004-cü ildə tamamlanmışdır. Eyni xəbərdə, öz ərazisini də həmin il aldığını bildirən ərazidə yaşayan şəxs ərazinin alınma və binanın tikinti işlərinin tamamlanma tarixini 2004-cü il olaraq bildirərkən, mühafizə vəzifəçisinin də kompleksin 2004-cü ildə tamamlandığı istiqamətindəki fikri də yer almışdır.[5]
“Associated Press” xəbər agentliyi tərəfindən irəliyə sürülən kompleksin rəsmi sənədlərinə görə kompleksin olduğu ərazinin torpaq sahələri 2004-2005-ci illər arasındakı dörd fərqli dövrdə, Məhəmməd Ərşad[qeyd 1] adına təşkil edilmiş saxta şəxsiyyət və ünvan istifadə edən şəxs tərəfindən təxminən 48,000 ABŞ dolları əvəzində alınmışdır.[6][7] Xəbər agentliyinə müsahibə verən Qazi Məhfuz ül-Haq kompleksin tapıldığı ərazidəki torpaq sahələrini 2005-cu ildə Ərşad Xan adlı şəxsə satdığını bildirdi.[6] Ərşad Xanın bu ərazini “bir şəxs üçün aldığını” dediyini bildirən ül-Haq, ərazini satmasından sonra Ərşad Xanla bir neçə dəfə qarşılaşdığını və Xanın “əraziniz artıq çox dəyərləridir.” söylədiyini bildirdi.[6] Kompleksin sənədlərinə görə sahədəki digər iki torpaq sahəsini 2004-cü ilin noyabr ayında alan Məhəmməd Ərşad, torpaq sahələrinin sahibi Rəcə İmtiyaz Əhmədin ifadəsinə görə, danışılan əraziləri nəqliyyat vasitəsini sataraq almışdı.[6] “The Sun” xəbər kanalına müsahibə verən Pakistanlı kəşfiyyatçı bildirdi: “Əldə etdiyimiz kəşfiyyat məlumatlarına görə Üsamə bin Ladenin kompleksə ilk dəfə 2006-cı il yanvar ayının 6-ında daxil olduğuna tamamilə inanırıq.”[8] Abbottabad Komissiyasının yaratdığı hesabatda, kompleksdə tutulan qadınların Pakistan mühafizə xidmətlərinə verdiyi sorğulamalarına da yer verilirdi. Hesabatda ifadələrində qadınlar açıq şəkildə bildirmişdi: “Biz 2005-ci ildən bu yana Üsamə bin Laden ilə birlikdə burada yaşayırıq.”[9]
“Neptun Nizəsi” əməliyyatı, daha sonra və dağıdılması
2011-ci ilin may ayının 1-dən 2-inə keçən gecə Amerika xüsusi təyinatlı qüvvələrinə bağlı olan iki kəşfiyyatçı tərəfindən gerçəkləşdirilən və kompleksə “Neptun Nizəsi” əməliyyatı olaraq adlandırılan təşkil edilmiş əməliyyatda, Üsamə bin Ladenlə yanaşı bin Ladenin oğlu Xalid, Əbu Əhməd əl-Küveytinin qardaşı Əbrar və onun həyat yoldaşı Büşra qətlə yetirildi.[10] Amerika kəşfiyyatçıları tərəfindən verilən açıqlamada əməliyyat zamanı evdə tapılan on normal disk, müxtəlif sənədlər, DVD-lər, yüzə yaxın USB yaddaş, iki mobil telefonu və elektron avadanlıqların ələ keçirildiyi bildirildi.[11][12][13] Pakistan tərəfinin əməliyyatdan xəbəri olmadan[10] Amerika qüvvələrinin ərazidən ayrılmasından dərhal sonra, əvvəlcə kompleksin olduğu əraziyə gedən orduya bağlı qüvvələr, daha sonra isə polis kompleksin təhlükəsizliyini təmin etdi.[14] Əməliyyat əsnasında təcili eniş gerçəkləşdirilən və istifadə edilən texnologiyanın gerçəkə çıxmaması üçün əməliyyatçılar tərəfindən qurulan bombalarla partdadılan Amerika qüvvələrinə aid “Sikorsky UH-60 Black Hawk” helikopterinin kompleksin daxilində qalan hissələri isə bir müddət sonra məhv edildi.[10][15] Əməliyyatdan daha sonra kompleksdə çəkilən bəzi fotoşəkillər ilə bir video “ABC News” kanalı tərəfindən,[16] əməliyyatda qətlə yetirilən kişilərin fotoşəkilləri də daxil olmaqla fərqli fotoşəkillər də “Reuters” kanalı tərəfindən ictimai rəylə paylaşıldı.[17]
Əməliyyatdan sonra istifadə edilməyən və polis tərəfindən qorunan kompleks, 2012-ci il fevral ayının 25-i axşam radələrində başlayan proseslərdən sonra Pakistan səlahiyyətli şəxsləri tərəfindən dağıdıldı.[18][19] Dağıdılmaya əməliyyatdan dərhal sonra qərar verildiyi, Pakistan hökumətinin ABŞ qüvvələrinin əməliyyatını sorğulama məqsədi ilə məhkəmə komissiyasını qurması dağıdılışdan imtina edildiyini göstərdi.[18] Pakistan hökumətindən dağıdılma səbəbi haqqında rəsmi açıqlama gəlmədi.[20] Pakistanlı səlahiyyətçi, məhkəmə komissiyasının işini böyük faizdə tamamlaması və istənilən sorğulama üçün kompleksə ehtiyac olmadığı səbəbi ilə kompleksin dağıdılmasına qərar verildiyini bildirdi.[18] KİV-də isə kompleksin Pakistan hərbi və hesabatı üçün zəiflik və ya utanc simvolu olduğu, əl-Qaidə məbədi halına gəlməsindən çəkinildiyi və əməliyyatdan sonra Abbottabaddakı yerli xalqın ərazidəki sıx təhlükəsizlik tədbirlərindən şikayət etməsi kimi səbəblərlə dağıdıldığını bildirildi.[20]
Memarlıq xüsusiyyətləri
Üç mərtəbəli kompleks torpaq yolun sonunda və Abbottabad şəhərinin mərkəzinin təxminən 4 km (2,5 mi) şimal-şərqində, “Bilal Town” adlanan qəsəbədə yerləşirdi.[1][21][22] Kompleksin 1,3 km (0,8 mi) cənub-qərbində isə Pakistan Hərbi Akademiyası yer alırdı.[23] 2011-ci ilin dekabr ayında göstərilən evin real memarlıq planlarında evin tikintisinin “Müasir Əməkdaşlıqlar” adlı şirkət tərəfindən gerçəkləşdirildiyi bildirildi. İki ortaq şəxsin idarə etdiyi şirkətin ortaqlarından biri olan Cüneyd Yunis, kompleksin planının atası Məhəmməd Yunis tərəfindən çəkildiyini bəyan etmişdi. İlk hissədə ev iki mərtəbəli olaraq planlaşdırılmış, üçüncü mərtəbə isə sonradan inşa edilmişdi.[24] Tikinti Nur Məhəmməd adlı əsas podratçının rəhbərliyində reallaşdırıldı.[25] Amerika səlahiyyətliləri kompleksin təxmini dəyərini 1 milyon ABŞ dolları olaraq göstərsə də, yerli əmlak şirkətləri kompleksin dəyərini ən yüksək olaraq 250 min ABŞ dolları olduğunu bildirmişdi.[26][27]
Təxminən 3,500 m2 (38,000 ft2 həcmində olub[28] kompleksi əhatə edən beton divarın hündürlüyü 3,7-5,5 m (12-18 ft) arasında dəyişirdi. Divarların üst hissələri tikanlı tellərlə əhatələnmişdi.[1][2] Kompleksə daxil olmaq üçün istifadə edilən əsas metal qapıdan hər iki tərəfində divarların yer aldığı dəhlizə çıxılırdı.[29] Sağ hissədə məhsul yetişdirilən həyət ilə toplanmış məhsulların yerləşdirildiyi daxmanın da olduğu sahə mövcud idi.[29] Həmçinin kompleksdə heyvanların tək yaşadığı bir ərazi də var idi.[29] Dəhlizin sonunda yerləşdirilən ikinci metal qapının daxili yataq otağı, vanna otağı, mətbəx və şkafların olduğu və divarlarla əhatəli idi. Əsas evin yerləşdiyi sahədən metal qapı ilə ayrılan tək mərtəbəli qonaq otağının olduğu ərazidə bir qaraj da yerləşirdi.[2][29] Kompleksin daxilindəki üç mərtəbəli əsas evin sahəsi başqa divarla əhatələnmişdi və qonaq otağından açılan metal qapıdan keçilərək bu əraziyə daxil olunurdu.[29] Əsas evin yerləşdiyi sahənin həyətinin dörd tərəfində pəncərə olan, bir otaqdan ibarət olan kiçik ev, bu evin yanında isə su emalatxanası və çörək sobası da mövcud idi.[29]
2011-ci ilin dekabr ayında göstərilən və iki mərtəbəli olaraq görünən əsas evin real yerləşmə planlarında zirzəmi hissəsində dörd otaq, bir vanna otağı, bir mətbəx və bir şkaf, ikinci mərtəbədə isə dörd vanna otağı və otaq mövcud idi.[30] İkinci və üçüncü mərtəbələrdə bir ədəd məhəccərli balkon olduğu halda, üçüncü mərtəbədəki balkonun çevrəsi 2,1 m (7 ft) hündürlüyündəki divarla əhatələnmişdi.[2][29] Üçüncü mərtəbədə olan pəncərələr qeyri-şəffaf idi.[31] Evin yola baxan hissəsində istənilən pəncərə yox idi.[2] Terras hissəsində düzbücaqlı şəklində təxmimən 2,13 m (7 ft) hündürlüyündə təhlükəsizlik divarı mövcud idi.[31]
Kompleksdə yaşayış
Yerli xalq kompleksi sahiblərinin Vəziristandan olduğunu fikirləşdikləri üçün "Vəziristan malikanəsi" olaraq adlandırmışdılar.[32] “Neptun Nizəsi” əməliyyatı əsnasında kompleksdə Üsamə bin Laden, bin Ladenin Xeyriyə Sabar, Siham Sabar və Əməl Əhməd Əbdülfəttah adlarında üç həyat yoldaşı,[33] bin Laden və Siham Sabarın oğlu Xalid,[33] bin Ladenlə Siham Sabarın Məryəm və Süməyyə adlı qızları,[33] bin Ladenlə Əməl Əbdül Fəttahın Safiyə,[33] Zeynəb,[34] Asiyə[34] adlı qızları və Hüseyn,[35] İbrahim adlı oğlan övladları, bin Ladenin Abdulla ilə Həmzə adlarında kişi, Fatma adında qız və adı bəlli olmayan nəvələri,[36][37][38] Əbrar və həyat yoldaşı Büşra, İbrahim ilə həyat yoldaşı Məryəm və onların Əbdürrəhman və Xalid adında oğlanları, Rahimə adında qızı və adı bəlli olmayan bir şəxslə ümumi 24 nəfərin olduğu bəlli olmuşdu.[39][40] Kompleksin qonaq otağı hissəsi ilə zirzəmi hissəsində Əbrar və İbrahim qardaşları ailələri ilə birlikdə, əsas binanın ikinci mərtəbəsində bin Ladenin yaşda böyük olan iki həyat yoldaşı, uşaqları və nəvələri, üçüncü mərtəbədə isə Üsamə bin Laden və ən gənc həyat yoldaşı Əməl Əhməd Əbdülfəttah yaşayırdı.[29][31]
Lazımi icazələri aldıqdan sonra 2012-ci ilin fevral ayında kompleksə daxil olan “CNN” xəbər kanalının müxbiri Piter Bergen bin Ladenin yataq otağında “Just for men” adlı qara saç rəngi markası, ampisilin, ibuprofen, Nestle energetik qlükoza lentləri, amplikoks (penisillin), spazmı aradan qaldıran spazmolitik Spasler P siropu və s. bu cür dərmanlar tapdığını bildirdi.[29] “NBC News” xəbər kanalında yayımlanan bir xəbərdə isə Pakistanlı səlahiyyətli şəxslərinin kompleksdə mədə xorası dərmanı, qabapentin (nevroloji pozğunluqların müalicəsi üçün), ampissilin (antibiotik), natriliks (arterial hipertenziya dərmanı), qrusid (qastrit və qastro-ezofageal reflyuks xəstəliyi müalicəsində istifadə edilən bir növ omeprazol), Avena siropu (əkin yulafından əldə edilən, süni dadlandırıcı və ya cinsi güc artıran olaraq istifadə edilən təbii komponent), NIFIM (antibiotik), Tikslyiks (öskürək və zökəm siropu), birufen (ağrıkəsici olaraq istifadə edilən ibuprofen), dettol (antiseptik) dərmanlarının olduğu bildirildi.[41] Üçüncü mərtəbədə bin Ladenin yataq otağının yanında işgörmə otağı, Genuya tualeti və mətbəx də mövcud idi.[29][31] Evdə olan yataqlar fanera taxtaların üzərində yerləşdirilmişdi.[29][31]
Kompleksdə internet və telefon xətti mövcud deyil idi.[42] Evdə yaşayanlar digər qonşularında etdikləri kimi, zibillərini yığıb çölə atmaq əvəzinə yandırırlardı.[21]
Kompleksin yaxınlıqlarında yaşayan dükan sahibi evdən gələnlərin 10 nəfərlik qida bazarlığı etdiklərini, hər zaman ən yaxşı markalardan aldıqlarını və aldıqları ərzaqların pulunu nağd ödədiklərini bildirdi.[43] Əməliyyatdan sonra Pakistanlı səlahiyyətli şəxslər evdə xurma, çərəz, yumurta, zeytun yağı və qurudulmuş ət kimi qidalar tapdılar.[44] Həmçinin kompleksin daxilində tərəvəz həyəti və dovşanlar, bal arıları,[29] toyuqlar və inək var idi.[44] Yaxınlıqlarda yaşayan və mal-qara təsərrüfatı ilə məşğul olan şəxs kompleksdə olan tərəvəz həyətinin məhsullarına qulluq edirdi.[44]
Abottabad Komissiya Hesabatında bin Ladenin həyat yoldaşlarının evə Əbrar və İbrahimdən başqa heç kimsənin gəlmədiyini, Əbrar və İbrahim ailələrinin onlarla bir yaxınlıq qurmadığını, uşaqların birlikdə oynamadıqlarını ifadə etdiyi bildirilmişdi.[9]
“The New York Times” xəbər kanalında bildirilən xəbərdə evin yaxınlıqlarında yaşayan bir qadın evdə yaşayan qadınların başqaları ilə sıx əlaqələrinin olmadığını, digər evləri ziyarəta etmədiyini, yalnız öz həyat yoldaşları ilə birlikdə və maşınla başqa bir yerə çıxdıqlarını ifadə etdi.[5] Başqa bir qonşunun ifadələrində evdəkilərin namaz qılmaq üçün məscidə getdiklərini və ərazidəki cənazə mərasimlərinə qatıldıqlarını bildirirdi.[5] Digər bir qonşu isə öz uşaqlarının topla oyun oynayarkən toplarının bəzən kompleksin həyətinə düşdüyünü və kompleksdə yaşayanlar topu vermək əvəzinə birbaşa yeni top almaq üçün 50 rupi verdiyini ifadə etmişdi.[5] Ərazidə poliomielit xəstəliyinin qarşısını almaq üçün uşaq peyvəndi edən qadın kompleksdə yaşayan bir uşağa peyvənd edərkən kompleksin daxilində qarajlarda saxlanılan bir neçə “SUV” markalı maşın gördüyünü ifadə etmişdir.[45]
Qeydlər
İstinadlar
Həmçinin bax
Xarici keçidlər
- Kompleksin və evin daxilində çəkilən video görüntüləri (ing.) - ABC News
- Kompleksin daxilində gəzə bilən 3 hissəli model (arxiv) (ing.)
- Kompleksdən yazılan məktublar Arxivləşdirilib 2015-05-21 at the Wayback Machine (Orijinalları və İngiliscə tərcümələr)
.JPG){kind=link}