Yanci
Yanci (n'euskera y oficialmente Igantzi) ye una villa y un conceyu español de la Comunidá Foral de Navarra, asitiáu na Merindad de Pamplona, Na contorna de Cinco Villes y a 70,4 km de la capital de la comunidá, Pamplona. La so población ye de 572 habitantes (2023)[2][3].
 Yanci | |||
|---|---|---|---|
 | |||
| |||
| Alministración | |||
| País |  España | ||
| Comunidá foral |  Navarra | ||
| Tipu d'entidá | conceyu d'España | ||
Alcaldesa de Yanci (es)  | Maria Lourdes Ibarluzea Irureta | ||
| Nome oficial | Igantzi (eu)[1] | ||
| Códigu postal | 31790 | ||
| Xeografía | |||
| Coordenaes | 43°13′32″N 1°41′57″W / 43.225555555556°N 1.6991666666667°O | ||
  Yanci Yanci (España)  | |||
| Superficie | 16.63 km² | ||
| Altitú | 209 m | ||
| Llenda con | Lesaka, Etxalar, Arantza y Sunbilla | ||
| Demografía | |||
| Población | 572 hab. (2023) - 339 homes (2019) - 300 muyeres (2019) | ||
| Porcentaxe | 0.09% de Navarra 0% de España | ||
| Densidá | 34,4 hab/km² | ||
| Más información | |||
| Estaya horaria | UTC+01:00 | ||
 | |||
La villa ta arrodiada de praos abarganaos, cultivos y felechales. Ensin entrar al pueblu y en direición a la vecina Aranaz puede vese la Ermita de San Xuan Xar que'l so interior ye una cueva y que ta enclavada na reserva natural de San Juan Xar carauterizada pola esistencia de la especie arbórea del carpe (Carpinus betulus) y una fonte d'agua melecinal. Nel so términu municipal inclúyense tamién los barrios de caseríos de Berrizaun, Frain, Irisarri, Unanua, Elusta, Piedadeko Gaina y Sarrola. Una de los meyores vistes de la llocalidá puede almirase dende la Ermita de La nuesa Señora de la Piedá que ta na parte alta del pueblu y adosada al campusantu. Ente les casones del pueblu alza la Ilesia de San Miguel Arcánxel.
Topónimu
Ye mentada per primer vegada nun testu escritu en 1366 sol nome de Eançi. Nel sieglu XVII apaez yá so la so denominación actual de Yanci (1644), anque contemporánea d'esta ye tamién la forma Yanzi. Un pocu anteriores son les formes entemedies Yançi (1603) y Ihanzi (1617).
Basándose nel nome más antiguu conocíu de la llocalidá y comparándolo cola evolución d'otros topónimos navarros, el filólogu Alfonso Irigoyen propunxo un hipotéticu topónimu orixinal Eiantzi qu'evolucionara a Eantzi y darréu de la manera que yá ta documentada históricamente. Sía que non ye un nome d'escura etimoloxía y de significáu desconocíu. Mikel Belasko incide na so obra en que son dellos los topónimos navarros qu'acaben nel sufixu -(t)zi que tienen una etimoloxía difícil.
El nome en llingua vasca de la llocalidá ye Igantzi, que surde a partir de les formes documentaes del sieglu XVII cola apaición de la denomada g antiyod per un sitiu y por otru'l caltenimientu d'un soníu similar al representáu d'antiguo na grafía castellana pola ce cedilla qu'anguaño en vascu trescríbese como tz. Yá que el conceyu pertenez a la zona vascófona de Navarra dende'l 31 de xineru de 1989 (Decretu Foral 16/1989, de 19 de xineru) el conceyu denominar oficialmente pol so nome vascu: Igantzi.
Xeografía física
Situación
La villa de Yanci ta asitiada al norte de la Comunidá Foral de Navarra. El so términu municipal tien una superficie de 16,634 km² y llinda al norte col conceyu de Lesaca, al este col d'Echalar y al oeste col d'Aranaz.
Demografía
Evolución de la población
| Gráfica d'evolución demográfica de Yanci ente 1900 y 2017 |
 |
| Población de derechu (1900-1991) o población residente (2001) según los censos de población del INE.[4] Población según el padrón municipal de 2017 del INE. |
Alministración
| Mandatu | Nome del alcalde | Partíu políticu |
|---|---|---|
| 2003-2007 | Jesús María Begino Garro | Herri Taldea |
| 2007-2011 | Iñaki Goienetxe Zubieta | NaBai |
| 2011- | María Lourdes Ibarluzea Irureta | Herri Taldea |
Monumentos
Monumentos relixosos
Ilesia de San Miguel Arcánxel, del sieglu XVI, d'estilu góticu tardíu. Mientres el sieglu XVIII añader a la planta cuadrada orixinal los brazos, dando llugar a la planta actual. El retablu data del sieglu XVII y anque orixinariamente nun tenía torre y l'actual data del añu 1940.
Ermita de La nuesa Señora de la Piedá, del sieglu XVI alcontrada nel altu de Piedá, na carretera escontra Lesaka. A mediaos del sieglu XX fixéronse grandes reformes y asitióse un pequeñu campanariu. A destacar la fachada orixinal de piedra, onde figura la fecha de 1554, en lletra gótica. La fiesta celebra'l día de la virxe en setiembre.
Ermita de San Xuan Bautista, allugada na redoma del ríu Latsa. Trátase d'una cueva escarvada na roca, con tres fuentes na parte baxa. A estes fontes atribúyese-yos propiedaes curatibles. Tamién destaca'l carpe (Carpinus betulus), especie protexida, polo qu'en 1987 declaróse Reserva Natural.
Personaxes célebres
- Juan Bautista Machicote Yrisarri (1802-1881): Marques de Machicote (13/02/1869), Escoyíu Diputáu a Cortes 15 de Xineru de 1869 pola circunscripción de San Juan de Puertu Ricu.
- Martín Belarra (1807-1878): hacendado, industrial y diputáu navarru progresista.
- Juan José Txoperena (1946): pelotari aficionáu de la especialidá de mano
- Miguel Ángel Txoperena, Txoperena II (1952): pelotari profesional de la especialidá de mano. Foi campeón del manomanista de segunda.
- Mikel Txoperena, Txoperena III (1962): pelotari de la especialidá de mano en trinquete. Medayista nos mundiales y Xuegos Olímpicos.
- Oskar Txoperena, Txoperena IV (): pelotari de la especialidá de mano en trinquete. Medayista nos mundiales.
Referencies
Ver tamién
- Fábrica de lloza de Yanci
- Navarra
- Llista de conceyos de Navarra
Enllaces esternos
- Conceyu de Yanci - Páxina web oficial.
- Datos de Yanci - Gobiernu de Navarra - Información y datos d'entidaes llocales de Navarra.
