Llión
Llión[3] o Lleón[4][5] ([ʎiˈoŋ], [ʎeˈoŋ]; en castellanu y oficialmente: León [leˈon]) ye un conceyu[6] y ciudá española allugada nel noroeste de la península ibérica, capital de la rexón y la provincia homónima, na comunidá autónoma de Llión. Llión cuntaba en xineru de 2013 con 130.601 habitantes[7] repartíos nuna superficie de 39,03 km², y un área metropolitana de 208.899 habitantes según el mapa d'arees funcionales de la Xunta de Castiella y Lleón (otros proyeutos dan cifres diferentes[8]), distribuyíos en quince conceyos, siendo asina la segunda más poblada de la comunidá.[9]
 Llión | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 | |||||
| |||||
| Alministración | |||||
| País |  España | ||||
| Autonomía |  Castiella y Lleón | ||||
| Provincia |  provincia de Lleón | ||||
| Tipu d'entidá | conceyu d'España | ||||
| Alcalde de Lleón | José Antonio Díez Díaz | ||||
| Nome oficial | León (es)[1] | ||||
| Nome llocal | León (es) | ||||
| Códigu postal | 24001–24010 | ||||
| Xeografía | |||||
| Coordenaes | 42°35′56″N 5°34′01″W / 42.5989°N 5.5669°O | ||||
  Llión Llión (España) | |||||
| Superficie | 39.03 km² | ||||
| Altitú | 837 m[2] | ||||
| Llenda con | San Andrés del Rabanedo (es)  , Sariegos (es) , Villaquilambre, Valdefresno (es) , Villaturiel, Onzonilla (es) , Santovenia de la Valdoncina y Valverde de la Virgen (es) | ||||
| Demografía | |||||
| Población | 121 281 hab. (2023) - 56 307 homes (2019) - 67 996 muyeres (2019) | ||||
| Porcentaxe | 0% de provincia de Lleón 5.09% de Castiella y Lleón 0.26% de España | ||||
| Densidá | 3107,38 hab/km² | ||||
| Más información | |||||
| Fundación | 29 edC | ||||
| Prefixu telefónicu | 987 | ||||
| Estaya horaria | UTC+01:00 | ||||
| Llocalidaes hermaniaes | León de Los Aldama, Matanzas, Puebla de Zaragoza, Vorónezh y Xiangtan | ||||
| aytoleon.es | |||||
 | |||||
.svg)
.svg)
Nacida como campamentu militar romanu de la Legio VI Victrix hacia 29 e. C., el so calter de ciudá campamental afitóse col asentamientu definitivu de la Legio VII Gemina a partir de 74. Tres la so despoblación parcial con motivu de la conquista musulmana de la península, Llión recibió un nuevu impulsu como parte del Reinu d'Asturies. En 910 escomenzó una de les sos etapes históriques más destacaes al convertise en capital del Reinu de Llión, participando activamente na llucha contra los musulmanes. La ciudá acoyó les primeres Cortes de la historia d'Europa en 1188, baxo'l reináu d'Alfonsu IX, gracies a ello, en 2010, foi proclamada pol profesor John Keane, el rei d'España y la Xunta de Llión como Cuna del Parllamentarismu.[10] Dende la Baxa Edá Media la ciudá dexó de tener la importancia d'antaño, en parte debío a la perda de la so independencia tres la unión del reinu llionés -ente otros- a la Corona castellana, definitiva dende 1301.
Sumida nun periodu d'estancamientu pela Edá Moderna, na Invasión Napoleónica foi una de les primeres ciudaes españoles en llevantase, y años dempués del final de la guerra, en 1833, adquiriría'l so rangu de capital provincial. L'arribada del sieglu XX truxo consigo'l Plan d'Ensanche, que fizo esporpollar la espansión urbanística que venía esperimentando dende finales del sieglu XIX, cuando la ciudá se convirtió nun importante nuedu de comunicaciones del noroeste con motivu del auxe de la minería del carbón y de la llegada del ferrocarril.
El so patrimoniu históricu y monumental, asina como estremaes celebraciones que tienen llugar a lo llargo del añu, ente les que destaca la Selmana Santa, y la so situación como pasu obligáu del Camín de Santiago, consideráu Patrimoniu de la Humanidá pola UNESCO, conviértenla nuna ciudá receptora de turismu nacional y internacional. Ente los sos monumentos más representativos alcuéntrense la Catedral, el meyor exemplu del góticu clásicu de estilu francés n'España, la Basílica de San Isidoru, una de les ilesies romániques más importantes d'España, tumba de los reis de Llión medievales y considerada como La Capiella Sistina del Arte Románicu, el Monesteriu de San Marcos, primer exemplu de l'arquiteutura plateresca y renacentista española, el palaciu de Los Guzmanes, el palaciu de los Condes de Ḷḷuna, la ilesia del Mercáu o del Camín l'Antigua, la ilesia de Palat del Rey, la Casa de les Carniceríes y la Casa Botines, d'estilu modernista y realizada pol arquiteutu catalán Antoni Gaudí; toos ellos declaraos Bien d'Interés Cultural.[11] Exemplu destacáu d'arquiteutura moderna, y ún de los museos de la ciudá, ye'l MUSAC, de Mansilla + Tuñón Arquiteutos.[12]
Lleón dispón d'una rede desenrollada de carreteres y ferrocarril, amás de cuntar con un aeropuertu con vuelos nacionales y internacionales (de momentu namás a París) que tres les obres d'ampliación, inauguraes n'ochobre de 2010, cuenta con una nueva terminal y ye capaz d'atender al triple de pasaxeros qu'hasta entós.[13]
En 2013 tán llevándose a cabu distintos proyeutos na ciudá talos como la llinia d'alta velocidá AVE, la reconversión del Feve en tranvía y el palaciu de congresos, ente otros. El proyeutu del tranvía provocó delles crítiques per parte del Partíu Popular, entóncenes na oposición municipal, qu'alegaba que'l so desendolcu nuna ciudá como Llión yera un proyeutu faraónicu y de vidabilidá duldosa[14][15] y anunciaron que baxo'l so gobiernu nun desenrollaríen tal proyeutu.[16]
La Universidá de Llión, fundada en 1979 como escisión de la Universidá d'Uviéu, cuntaba nel cursu 2006-07 con 13.217 alumnos; tien la so sede na ciudá y ta catalogada, a partir de criterios como la demanda universitaria, los recursos humanos o los planes d'estudiu,[17] como la 2ª universidá de Castiella y Llión, tres la Universidá de Salamanca, y la 30ª d'España.[18] Dende'l 4 de mayu de 2010, la ciudá acueye la segunda sede de la Universidá de Washington n'Europa, tres la so sede de Roma, con capacidá pa 500 alumnos interesaos nel aprendizaxe del castellanu.[19][20] La ciudá cuenta tamién con una sede del Institutu Confucio dende 2011.
Toponimia
L'orixe del nome de la ciudá remanez de la pallabra llatina legio, que fai referencia a la llexón que fundó la ciudá nel so allugamient actual. Esta tesis, comúnmente aceptada, refuérzase col -tovía válidu- xentiliciu leguionense pa referise a los habitantes de la ciudá. La evolución de Legio a Llión esplícaca fácilmente, pos en llatín clásico, la gi pronúnciase como si fora una gui,[21] polo que la pronunciación de Legio sería Leguio, dalgo qu'acabó derivando nel Leio o Leionem, qu'al tiempu acabaron nel nombre actual de Llión.
Símbolos
L'escudu de Llión ta compuestu por un campu de plata nel que figura un Llión rampante de púrpura, llinguáu, uñáu, armáu de gules y coronáu d'oru. Apaez timbráu con una corona abierta d'oru (la forma de la vieya corona real, usada hasta'l sieglu XVI). Nel escudu de la ciudá de Llión apaez representada una corona marquesal en cuenta de l'antigua real y elLlión nun figura coronáu.
Al producise la unión nel añu 1230 de les Corones de Llión y Castiella con Fernandu III el Santu dispúnxose que nel escudu del rei los elementos heráldicos castellanos (un castiellu almenáu d'oru sobre un campu de gules) y llioneses formaren un escudu cuarteáu. Ye de destacar que nos cuartelaos nun había sitiu pa dos lleones, hasta aquel moment pasantes, polo que se los asitió como rampantes pa ocupar dafechu los cuarteles que-yos correspondíen. Esta ye la disposición que llegare a l'actualidá. L'usu de la corona sobre la cabeza delLlión nun apaeció documentáu hasta'l reináu de Sanchu IV de Castiella y Llión (1284-1295).
Anguaño l'escudu de Llión ye'l símbolu de la provincia y, acompañáu por adornos esteriores, de la ciudá de Llión.
Historia
Nacida como campamentu militar romanu de la Legio VI Victrix haza 29 e.C., el so calter de ciudá campamental consolidóse col asentamientu definitivu de la Legio VII Gemina a partir de 74. Tres la so despoblación parcial por mor de la conquista musulmana de la península, Llión recibió un nuevu impulsu como parte del Reinu d'Asturies. En 910 empezó una de les sos etapes históriques más destacaes al convertise en cabeza del Reinu de Llión, participando viviegamente na Reconquista escontra los musulmanes, aportando a unu de los reinos fundamentales na configuración d'España.
La ciudá allugó les primeres Cortes de la historia d'Europa en 1188, sol reináu d'Alfonsu IX, gracies a lo cual en 2010 foi proclamada pol profesor John Keane, el rei d'España y la Xunta de Castiella y Lleón como Trubiecu del Parllamentarismu.
Dende la Baxa Edá Media la ciudá dexó de tener la importancia d'antaño, en parte por cuenta de la perda de la so independencia tres la unión del reinu lleonés a la Corona castellana, definitiva dende 1301.
Sumida nun periodu d'estancamientu mientres la Edá Moderna, na Guerra de la Independencia foi una de les primeres ciudaes en sublevase de toa España, y años dempués del fin de la mesma, en 1833, adquiriría'l so rangu de capital provincial. La llegada del sieglu XX traxo consigo'l Plan d'Enanche, qu'amontó la espansión urbanística que venía esperimentando dende finales del sieglu XIX, cuando la ciudá conviértese nun importante nuedu de comunicaciones del noroeste con motivu de la puxanza de la minería del carbón y de la llegada del ferrocarril.
Arte
El monumentu más famosu de Llión ye la so Catedral gótica, anque tamién tien otros edificios de gran valor como la Colexata Real de San Isidoro o la Casa de Botines, que diseñó Antoni Gaudí.
Política
Estos son les resultancies de les elecciones:
