Mauritia flexuosa

Ye una palma con tarmu solitariu de 20 a 35 m d'altor y 3 a 4 dm de diámetru de color café claru. La corona ta conformada por 11 a 14 fueyes con raquis de 2,5 m de llargor. La inflorescencia ye erecta con pedúnculu de 1 m y raquis de 1,5 m de llargu. Recímanos con más de mil frutos, cada unu de 5 a 7 cm de llargu y 4, 5 a 5 cm de diámetru, color coloráu escuru o vinotinto, con mesocarpiu carnosu anaranxáu o mariellu y grana color castañu.

La so distribución ye amplia nel centru y norte de Suramérica: Ecuador, Bolivia, Brasil, Perú, Colombia, Guyanes, Venezuela, Surinam, Trinidá y Tobagu.

Abonda en terrenales inundables na Amazonia, la Orinoquia y el piedemonte oriental andín aledaño a menos de 900 msnm formando grandes poblaciones, los Morichales, que constitúin un tipu particular de güelga y ecosistema qu'atrai la fauna na dómina de fructificación. Como asocede con munches especies de palmeres, ye un árbol que forma amplies asociaciones vexetales nes riberes de los ríos, llamaes morichales o aguajales, una vexetación bien trupa y nutrida, casi impenetrable. La palma de moriche» ye unu de los árboles emblemáticos de Venezuela amás ser tamién pal pueblu achuar que tienen esta palma como'l so símbolu.

Los distanciamientos encamentaos en monocultura son variaos, el más frecuente ye de 8 × 8 m, y asitiando en cada puntu de plantíu 2 plántulas espaciaes 1 m col propósitu d'esaniciar l'escesu de plantes masculines; tendrá de caltenese na población un máximu de 20% de plantes "machu".

La fructificación del aguaxe empecipiar ente los 7-8 años dempués del plantíu, cuando les plantes algamen un altor de 6-7 m; anque fueron reparaes plantes de menor porte qu'empecipiaron la fructificación a partir del 4º añu. La fructificación aparentemente asocede tol añu, con mayores concentraciones ente los meses de febreru-agostu y relativa escasez los meses de setiembre-payares.

La producción en sistemes naturales envalórase en 6,1 t/ha nel Perú y 9,1 t/hai en Colombia; so cultivu, en plantíos de monocultivu de 100 palmes/hai, llógrase 19 t/hai con permediu de 190 kg/planta.

Dende tiempos inmemoriales la población nativa fai un usu múltiple d'esta palma, especialmente'l pueblu achuar de l'Amazonia peruana consume los frutos que la so magaya ye altamente nutritiva y contién proteínes, grasa, vitamines y carbohidratos. Cómese fresca direutamente o s'usa pa fabricar bebíes como'l carato de moriche ya inclusive pa faer un dulce llamáu turrón de moriche; y p'estrayer aceite. El tarmu tienru puede cortase pa estrayer palmitos comestibles, y de les fueyes estrayen fibra pa fabricar cordeles, cestes, chinchorros y otros oxetos. Nos tueros cayíos críen les canesbes comestibles mojojoy de los coleópteros (Rhynchophorus palmarum, Rhinostomus barbirostris y Metamasius hemipterus).

L'aceite vexetal de buriti tien la propiedá de caltener la piel revitalizada al traviés de les sos propiedaes energizantes y emolientes. Amás, l'aceite de Buriti tien un filtru solar eficaz qu'amenorga'l secañu de la piel y tamién tien propiedaes qu'apurren elasticidá a la piel y combate el envejecimento^[3]. ye un bon axente qu'apurre hidratación del pelo y la proteición de la lluz solar pal pelo estropiada por esto. Actúa como un bon productu pal pelo seco y quebradiços.^[4]

'Físicu-química de frutes aceite carauterísticu de buriti'

Composição dos acidos-graxos do oleu do frutu de buriti^[5]

Mauritia flexuosa describióse por Carlos Linneo el Mozu y espublizóse en Supplementum Plantarum 454. 1781[1782].^[6]

Etimoloxía

Mauritia: nome xenéricu que foi dau n'honor del conde Juan Mauricio de Nassau (1604–1679), que foi gobernador de la Compañía Neerlandesa de les Indies Occidentales en Brasil.^[7]

flexuosa: epítetu del llatín que significa "curvado".^[8]

Sinonimia

• Mauritia minor Burret 1930
• Mauritia setigera Griseb. & H.Wendl. 1864
• Mauritia vinifera Mart. 1824
• Mauritia sagus Schult. & Schult.f.
• Mauritia sphaerocarpa Burret
• Saguerus americanus H.Wendl.^[9][10][11]

• burití, bority, burití do brejo,coquiero buriti, mirití, muriti, mority (Brasil)
• morete (Ecuador)
• canangucha, canangucho, moriche, palma de moriche, chomiya (Colombia)
• aguaxe, aguashi, aguachi, aeta, achual, canaguacha, cananguacho (Perú)
• moriche (Venezuela, Trinidá)
• ita (Guyana)
• palmier bàche (Guyana francesa)
• palma real, caranday-guazu (Bolivia)

• Terminoloxía descriptiva de les plantes
• Historia de la botánica
• Carauterístiques de les arecacees

• Galeano, Gloria. 1991. Les palmes na rexón de Araracuara. Bogotá: Tropenbos. ISBN 959537839

• Departamentu d'Agricultura de los Estaos Xuníos, ARS, National Genetic Resources Program. GRIN. National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. http://www.ars-grin.gov/cgi-bin/npgs/html/taxon.pl?23489 (19 feb 2008)

• Freitas, Luis y otros. Descriptores pal Aguaxe (Mauritia flexuosa L,f). Iquitos (Perú). IIAP. 2006.

• Imáxenes en Google

• Wikimedia Commons tien conteníu multimedia tocante a Mauritia flexuosa.