Broto

Formen parte del términu municipal de Broto los nucleos d'Ayerbe de Broto, Asín de Broto, Van Basar, Bergua, Buesa, Escartín, Otal, Oto, Sarvisé y Yosa.

Parte del so términu municipal ta ocupáu pol Parque nacional de Ordesa y Monte Perdíu.

El conceyu, que tien una superficie de 128,05 km²,^[2] cuenta según el padrón municipal pa 2017 del INE con 552 habitantes y una densidá de 4,31 hab./km².

Gráfica d'evolución demográfica de Broto ente 1842 y 2017

Población de derechu según los censos de población del INE.[3]     Población según el padrón municipal de 2017.[4]

Ente 1930 y 1940, crez el términu del conceyu porque incorpora a Oto y Sarvisé.

Ente 1960 y 1970, crez el términu del conceyu porque incorpora a Bergua y Van Basar.

Desglose de población según el Padrón Continuu por Unidá Poblacional del INE.

La villa de Broto ye la cabecera natural del Valle de Broto, y tradicionalmente foi'l llugar de xunta del Conzello de Broto, una institución del valle que d'antiguo faía les vegaes de parllamentu y diputación de tolos pueblos del mesmu, onde se debíen tomar toles decisiones qu'implicaren a los vecinos d'ésti; concesiones d'esplotaciones forestales y agropecuaries, regulaciones económiques y arrendamientos, faceríes (especialmente importantes nesti llugar les que lo xuníen col valle francés de Barèges), tribunal, etc. La institución inda ye funcional anguaño, anque nun grau mayor de como lo taba d'antiguo, anguaño ye gobernada sobremanera polos nucleos de Broto y la vecina Torla-Ordesa. Les sos funciones tán güei bien menguaes respectu al grau d'autonomía de que gociaba colos antiguos fueros, yá que cuntaba con auspicio de la casa real aragonesa, siendo per primer vegada reguláu'l so funcionamientu nel sieglu XIII.

El Conzello efectuaba les sos xuntes dientro del edificiu de la Cárcel, qu'amás inclúi dependencies que s'utilizaron hasta'l sieglu XVIII como prisión, y onde dalgunos de los recluyíos realizaron grabaos nes parés, dalgunos d'ellos con singular maña, que se convirtieron n'unu más de los múltiples curiosos de la villa, siendo visitables en feches concretes.

El nucleu de Broto s'estructura en redol a la carretera nacional, llamada Avenida de Ordesa al so pasu pola villa, con tolos comercios abiertos a ella. La ilesia atópase na parte más elevada del pueblu, al mesmu llau de la carretera que la cárcel, anque ésta segunda atópase más cerca del ríu. Pel llau sur de la carretera cabo buscar la Plaza de les Ferreríes (tamién llamada "de la Santa Cruz" o "de les Antoxanes") que constitúi una de les visiones más formoses de la población.

Los dos barrios que componen Broto tán separaos unu a cada vera del Ara, col barriu de la Santa Cruz nel norte, y nel sur el llamáu Barriu de les Antoxanes. Ye una costume bien enraigonada nos pueblos del Alto Aragón considerar y nomar como barrios distintos simples agrupaciones de cases que, como nesti casu, tán dixebraes namái por un cursu d'agua sobre'l cual llevántase una ponte. D'antiguo dambos barrios taben xuníos por un únicu ponte medieval que foi desgraciadamente destruyíu nel intre de la Guerra Civil (cabo destacar la crudeza qu'algamó dichu conflictu nesta zona d'Aragón, llegando al so puntu cume col fenómenu llamáu la Bolsa de Bielsa). Anguaño ente dambos barrios la carretera circula por una ponte de formigón.

Anguaño, ponte románica namái se caltién el que crucia percima del ríu Sorrosal xunto a la llamada Cascada del Sorrosal, un saltu d'agua que se bastia d'una parea hasta cayer per debaxo de la villa de Broto. La ponte del Sorrosal ta anguaño zarráu al tránsitu de persones que tienen que pasar por una ponte paralelu habilitáu a pocos metros y que, asina mesmu, conduz al vecín llugar d'Oto.

Históricamente, la villa de Broto apaez nos documentos nel añu 1076, anque la primer referencia clara al númberu de los sos habitantes ye de 1488, cuando se cuntaron 41 fueos. La ilesia orixinal, onde se llevaben a cabu los eventos relixosos, yera del sieglu XI, d'estilu románicu pirenaicu, pero dende'l sieglu XVI los oficios relixosos llevar a cabu na más grande Ilesia de San Pedro. L'antigua ilesia románica conozse anguaño como La ermita de la Piedá.

La ilesia actual construyir nel sieglu XVI (1578) y tien una forma carauterística, con calteres transicionales de los estilos predominantes de la dómina, funde l'arquiteutura gótica aragonesa col renacentismo. Ye de dimensiones enforma mayores que la mayoría d'ilesies del so valle, poderosa y de formes compactes, tien un campanariu termináu n'almenes y con abondoses aspilleres visibles por tola so fachada pal so defensa. Ye un exemplu carauterísticu d'ilesia fortificada altaragonesa.

La portalada tien cinco arquivoltes que, superpuestes, dexen les fueyes de la puerta cubiertes de los elementos. Anguaño, pa torgar la entrada cuando'l templu ta zarráu, dispunxéronse unes rexes de fierro de forxa, con motivos ornamentales. La portalada tien tamién pequeñes figures de santos esculpíes na piedra, con una d'elles ónde se llee claramente "S. IOAN" (San Xuan en llingua aragonesa y según la grafía del sieglu XVI) como nome del santu que representa. Tamién se llee nella la fecha de construcción, que correspuende col añu 1578.

Cerca de la villa de Broto atópense tamién les ermites de San Blas (qu'en tiempos tuvo un retablu perantiguu, anguaño espuestu en Zaragoza) y de San Clemente, dambes del sieglu XVI.

El conceutu de delda viva contempla namái les deldes con caxes y bancos relatives a creitos financieros, valores de renta fixa y préstamos o creitos tresferíos a terceros, escluyéndose, poro, la delda comercial.

Gráfica d'evolución de la delda viva del conceyu ente 2008 y 2014

Delda viva del conceyu en miles d'Euros según datos del Ministeriu de Facienda y Ad. Públiques.[10]

La delda viva municipal per habitante en 2014 xubía a 835,02 €.^[11]

• El primer fin de selmana d'ochobre celébrase la Fiesta Mayor n'honor a la Virxe del Rosario, siendo una de les actividaes más carauterístiques d'esta fiesta'l Palotiau qu'executen un grupu de danzarinos locales con vestuariu singular.
• El 3 de febreru celébrase la Fiesta d'Iviernu, n'honor a San Blas. Xunto colos vecinos del cercanu pueblu de Sarvisé llevar a cabu una romería hasta la ermita del santu, nel camín de Broto a Sarvisé.
• El 1 de mayu faise una romería hasta la ermita de la Virxe de Morillo, ermita medieval última muerte de lo qu'antes foi una fortificación que dexaba reparar tol valle dende un altu.
• El segundu domingu de xunu faise una romería a la ermita de Santa Elena, cercana a la villa.
• Cada 25 de setiembre, o nel so defectu, el fin de selmana más cercanu a él, efectúase la Feria de ganadería del valle.

• Gèdre, Francia.^[12]

• Conceyos de la provincia d'Uesca
• Conceyos aragonófonos d'Aragón según l'Anteproyectu de la Llei de Llingües

• Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Broto .
• Datos estadísticos del conceyu de Broto nel portal AragonEsAsí
• Páxina oficial del Conceyu de Broto