Chitans

Chitans
Roma
Bandera chitana
Ninas chitanas en Espanya
Población total
12 millons (estim.)
Rechions con comunidaz importants
Europa, Irán, Brasil y Archentina.
Espanya650.000
Rumanía535.140
Turquía500.000
Francia500.000
Bulgaria370.908
Hongría205.720
Grecia200.000
Rusia182.766
Italia130.000
Serbia108.193
Reino Uniu90.000
Eslovaquia89.920
Alemanya70.000
Macedonya d'o Norte53.879
Idiomas
Romaní y idioma d'a rechión nativa
Relichión

Cristianismo

Islam
Mapa

Os chitans[1][2], cingaros[2] u romanís[2] son una etnia con orichen en o Panchab, y present en cuasi toz os estatos de l'ueste d'Asia y d'Europa. Tamién bi n'ha comunidaz en o norte d'Africa y en America. Ye a mayor minoría etnica d'a Unión Europea. En Aragón tamién son conoixitos como hongaros[2] os chitans ambulants naturals d'os países d'Europa Oriental y Central.

A suya cultura presenta grans variacions seguntes o país d'acollida, pero a lo prencipio teneban toz un modo de vida nomada.

L'idioma etnico d'os chitans ye o romaní, d'a familia indoaria, pero en muitos países se n'ha perdito muito l'emplego. Por eixemplo en Espanya s'identifica o caló como sinyal d'identidat lingüistica d'os chitans, pero no ye a suya luenga propia, y ye un argot de base castellana que ha substituyiu a lo romaní.

As comunidaz chitanas se pueden clasificar a lo menos en tres brancas:

En o caso d'Espanya, s'emplega o termin calé ta referir-se a los chitans.

Historia

As migracions d'o pueblo chitán a traviés d'Europa.

Dimpués de salir d'a India pasoron por Afganistán y Persia. Poco dimpués plegaban ta la costa d'a mar Caspia y ta o Golfo Persico. Un grupo emigró ta Armenia y lo Caucaso. Dende Orient Meyo una primera branca emigró ta Palestina y Echipto, y plegó ta Espanya pasando por Berberia. Una segunda branca pasó ta Grecia, trescruzando tota Europa dica plegar a la isla de Gran Bretanya. La suya entrata en Europa estió en o sieglo XV y principios d'o XVI: en 1422 en Bolonya y Roma, en 1427 en París, en 1447 en Barcelona, y en 1500 en Rusia.

Poco dimpués de contactar con a población nativa europea, empecipioron as primeras persecucions. O voivod vlaco Vlad Ţepeş los esclavizó forzando-los a treballar. Se sape que los franceses ya los perseguiban enta 1500 y los alemans en 1504. En Espanya o primer decreto de persecución data de 1499. A mayor persecución la facioron o gubierno alemán de Hitler y lo gubierno rumano d'o mariscal Antonescu en la Segunda Guerra Mundial, chitando-ne muitos ta a Mar Negra.

A fins d'o sieglo XX y principios d'o sieglo XXI presentan un creiximiento demografico muito superior a las atras nacionalidaz etnicas d'os países europeus y en bellas localidaz d'Europa oriental (por eixemplo d'o sud de Rumanía) empecipian a estar mayoritarios.

Chitans en Aragón

A primera referencia historica en Aragón ye d'o 12 de chinero de 1425, cuan o rei Alifonso V d'Aragón[3][4] atorgó un salvoconducto a "don Johan de Egipte Menor" (d'asti o nombre d'"echipcianos" u "echiptianos", y dimpués "chitanos"/"chitans") y os que con el iban y l'acompanyaban, ta dentrar por os Pireneus y trescruzar os suyos reinos y tierras por tres meses, que fueron dimpués esviellatos.

En a Baixa Edat Meya i habió un tiempo que os aragoneses (y os europeus en cheneral) no consideraban a los chitans como vagabundos y los consideraban pelegrins respectables, que teneban cartas de credencia y salvoconductos. Recorreban os camins en colla, mandatos por un duc que leva prestichiosas recomendacions firmatas por o Papa u bel monarca, cartas que lis obriban las puertas d'as ciudaz, on podeban dar-se vida demandando almosna, como amuestra este fragmento d'as actas municipals de Daroca de 1469:

Providieron et mandaron que el procurador de la dita ciudat de por servicio de Dios a Don Pavlo Duch de Egipto qui viene con otros egipcianos fata en numero de quaranta con bullas del Padre santo e van en penitencia e peregrinage e a los que les fara elemosina es atorgada indulgencia de la meytat de tus pecados. Mandáronle dar cinquanta reales. E atorgáronle letra certificatoria para otras ciudades

En Aragón s'esferencia entre os chitans espanyols y os chitans d'orichen centroeuropeu (ditos hongaros en aragonés), que se veyeban mes a sobén mientres a Segunda Guerra Mundial y postguerra como refuchiatos que fuyiban d'a guerra y un chenodicio no reconoixito.

Actualment, a población chitana en Aragón s'estima entre 13.900 y 25.000 personas, lo que suposa entre un 1,3% y un 3,3% d'a población total aragonesa[5]. A mas gran parte i son en Zaragoza, an que viven bels 7.000. Bellas localidaz con población chitana important son Uesca (1.800)[6][7], Alcanyiz (800), Epila (650), Teruel (600), Exeya (400) u Casp (400). A población aragonesa con más porcentache de población chitana ye Chaca, con bels 650 chitans[8]. En atros lugars como Quinto u Albalat de l'Arcebispe a población chitana ha creixito muito zaguerament. En as cifras oficials no s'incluyen os chitans de Rumanía que han encomenzato a venir dende a primera decada d'o sieglo XXI.

Se veiga tamién

Referencias