Arpitania
Arpitania (en arpitán: Arpetania u Arpetania, en francés: Arpitanie, en italiano: Arpitania) u Francoprovenza ye o nombre d'una rechión cultural (prencipalment lingüistica) en o sector occidental d'os Alpes.
| Arpitania Arpetania | |||||
| Rechión cultural d'Europa | |||||
| |||||
| Lema: Francoprovenzal: Fier et abado tant qu’a la fin | |||||
| Entidat • Estau | Rechión cultural Francia Suiza Italia | ||||
| Ciudat mas poblada | Lyón, Chinevra, Grenoble, Lausana, Saint-Étienne, Neuchâtel, Aosta, Chambéry, Annecy, Sion, Friburgo, Roanne, Bourg-en-Bresse | ||||
| Idioma oficial • Luenga propia | Francés y italiano Francoprovenzal | ||||
| Chentilicio | Arpitán/a | ||||
 Localización d'Arpitania | |||||
En l'actualitat Arpitania se troba repartida entre tres estaus: Francia, Suiza y Italia. Por o sud mugan con Occitania y as Vals Occitanas de Piemont.
O toponimo "Arpitania" deriva d'Arp(e)s, nombre con o cual se clama a los Alpes en o conchunto de dialectos arpitans u francoprovenzals.
Historia
Historicament a rechión lingüistico-cultural arpitana u francoprovençal existe de facto dende a Edat Meya, ya entre os sieglos VII y IX ye acreditable a presencia d'un conchunto lingüistico francoprovenzal, amugau a o nord-este y a l'este por a dita luengua d'oïl -precedent de l'actual francés- y a o sud por a dita luenga d'oc, ye decir l'occitán; a o nord-este se da l'influxo d'os dialectos alamanicos y a l'este l'influxo d'as luengas italianas d'o grupo piemontés y lombardo.
Con o desarrollo d'o poderoso estau-nació francés mientres a Edat Moderna l'influxo de l'idioma francés se fació intenso en a rechión, mas que mas en as suyas arias urbanas (a presencia espanyola en o Franco Condau no pareixe haber estau significativa y tampoco no ha estau muit significativo l'influxo de l'italiano en os dominios arpitanos d'a Casa de Savoya encara que o nuclio d'ista casa dinastica s'haiga trobau en o centro d'Arpitania fendo parti d'o Ducau de Savoya).
D'atra man, o toponimo Arpitania ye de recient creyación; en os anyos 1970 o valdostán Jozé Harrieta (Joseph Henriet) cude a palabra Harpitanya pa referir-se a os territorios situaus en a redolada d'o Mont Blanc y a la cuenca alta d'o Roine, por ixas envueltas o termín ye asociau a un chicot partiu politico -activo mas que mas en a zona italiana- dito Mouvement Harpitany. Dimpués creixe en a Suiza Romanda, Savoya y o Franco Condau gracias a o profesor Xavier Gouvert, ya escrito Arpitanya y dimpués Arpitania y desprovisto de connotacions politicas de caracter partidario u faccioso y con l'actual significau principalment cultural y cheografico.
Cal destacar que a o largo d'o sieglo XX a luenga francoprovençal (u arpitán) ha retaculau muito en numero de parlants debant d'o francés normativo y -un poco en menor grau- l'italiano normativo, mientres que encara no s'ha establiu una luenga arpitana u francoprovençal normativa consensuada en os diversos territorios correspondients a Arpitània. D'atra man entre a zona de Roanne y Mâcon u -en arpitan- Mâconês- existe una zona lingüistica calificada de transicional entre o francés y l'arpitano. Ista zona ye dita francisca u afrancesada (en francés: francisée).
Administración
En l'actualidat o territorio d'Arpitania queda baixo sobirania de tres estaus:
- A Francia corresponden as rechions "arpitanas" de Saboya (Savouè) -dividida en Alta Saboya (Hiôta Savouè u Savouè d'Amont) y Baixa Saboya (Savouè d'Avâl)-, Franco Condau (Franche-Comtât), Charolés (Charolês), Beaujolois (Biôjolês), Bugey (Bugê) y o norte d'o Delfinato (Dôfenâ), o Forêz (Forêz), Mâconês, u Bresse (Brêsse), o Leonés (Liyonês) y o Domba (Domba), parti d'a Borgonya (Borgogne).
- En Suiza cuasi toda la Suiza Romanda u Romandía (ye dicir o sector francofono d'a Confederación Suiza) ye a parti nod-oriental de l'Arpitania.
- En Italia o sector d'arpitán se corresponde con a Val d'Aosta (Vâl d'Août) y o sector alpino d'o Piemont formau por as ueito Vals arpitanas de Piemont (Vâlades Arpitanes du Piemont), una d'as cualas fació part d'as Vals Valdensas historicament.
| |||
En Italia: Cèles de Sant Vuite y Faéte en Pulla ·Vals arpitanas de Piemont ·Val d'Aosta | |||
En Francia: Rechions : Borgonya-Franco Condau ·Roine-Alpes Departamentos : Ain (01) ·Ardescha (07) ·Doubs (25) ·Droma (26) ·Isèra (38) ·Jura (39) ·Loira (42) ·Roine (69) ·Saona y Loira (71) ·Saboya (73) ·Alta Saboya (74) Antigas provincias de Francia : Beaujeu ·Bresse ·Bugey ·Charolés ·Delfinato ·Domba ·Forêz ·Franco Condau ·Leonés ·Mâconês ·Saboya | |||
En Suiza: Cantons : Chinevra ·Friburgo ·Jura (sud) ·Neuchatel ·Valais ·Vaud |
