Thusis
Thusis (im yheimische Tieläkt: [ˈt(ʰ)uːʒ̊iʒ̊]; rätoromanisch Tusáun, italienisch Tosana) isch e Gmaind vo der Region Viamala im Kanton Graubünde.
| Thusis | |
|---|---|
 | |
| Basisdate | |
| Staat: | Schwiiz |
| Kanton: | Graubünde (GR) |
| Region: | Viamala |
| BFS-Nr.: | 3668 |
| Poschtleitzahl: | 7430 |
| UN/LOCODE: | CH THS |
| Koordinate: | / 17402646° 42′ 0″ N, 9° 26′ 0″ O; CH1903: 752542 / 174026 |
| Höchi: | 720 m ü. M. |
| Flächi: | 6.81 km² |
| Iiwohner: | 3415 (31. Dezämber 2022)[1] |
| Website: | www.thusis.ch |
 Thusis | |
| Charte | |
 | |
Geografii
D Gmaind Thusis lyt an Hinderrhy a däre geografisch markante Stell, wo dr Fluss us der Via-Mala-Schlucht id Flechi vom Domleschg use chunt. Weni spöter nimmt der Hinderhy vo dr rächte Syte här als Näbefluss d Albula uf. Bi Thusis flüsst d Nolla, wo vom Piz Beverin abe chunt, vo der lingge Syten in Hinderrhy.
Die Gmaind chunt im Weschte a d Gmaind Masein aa, im Süde a Ronggälle, wo i dr Viamala lyt, im Oschte an Sils und im Norde, im Taalbode vom Domleschg, a d Gmaind Cazis bim Cazner Bach.
Thusis isch en Oort a dr Passtrooss zum Vogelbärg und zum Splügepass, a dr Autobaan A13 und a dr Albulalinie vo dr Rhätische Baan.
Sprooch
Thusis isch e düütschsproochegi Gmeind. Dr lokal Dialäkt heisst «Thusnerdüütsch».
S Rätoromanische (d Sproochvariante Sutselvisch) isch z Thusis under em Yfluss vo Chur här vermuetli scho im 16. Joorhundert ufggä worde. Am Bärghang südlech vo dr Nolla sind no rätoromaneschi Fluernäme läbig: Crapteig, Crappasusta, Saissa, Crapschalva und anderi.
| Sprooche z Thusis | ||||||
| Sprooche | Volkszählig 1980 | Volkszählig 1990 | Volkszählig 2000 | |||
| Anzahl | Anteil | Anzahl | Anteil | Anzahl | Anteil | |
| Düütsch | 1887 | 74.73 % | 1995 | 75.40 % | 2112 | 77.73 % |
| Rätoromanisch | 238 | 9.43 % | 136 | 5.14 % | 107 | 3.94 % |
| Iteliänisch | 230 | 9.11 % | 172 | 6.50 % | 129 | 4.75 % |
| Iinwooner | 2525 | 100 % | 2646 | 100 % | 2717 | 100 % |
Gschicht
Thusis isch ane 1156 s erschte Mol gnännt. Dr Ort isch als Stazion uf de Bärgstroosse uf Italie wichtig gsi.
Ane 1525 isch z Thusis d Reformazion ygfüert worde. 1967 het me d Schnällstrooss uf Bellinzona mit em San-Bernardino-Dunnel eröffnet.
Am Usgang vo dr Viamala stoot am Rhy s Chraftwärch Thusis vo der Chraftwärch Hinterrhy AG.[2]
Uf de 1. Jänner 2018 het sech die ehemoligi Gmeind Mutte oben a dr Schynschlucht mit Thusis zämegschlosse.
Architektur
- di evangelischi Chile vo 1506
- di katholeschi Chile Guethirt
- s Schlössli
- s Huus Rooseroll
- d Burgruine Obertagstei
- d Ysebaanbrugg
- di neue Stroossebrugge
- s Chraftwärch
- d Raschtstazion Viamala vo dr A 13
Lüüt
- Hans Ardüser (1557 – öpe 1614), Bündner Wandermooler, Lehrer und Schriftsteller
Literatur
- Jürg Simonett: Thusis In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.
Weblink
Commons: Thusis – Sammlig vo Multimediadateie