Saantoni

D Gmiin St. Antoni isch a Ströysidlig mit vûle Wyyler ù Hööfe. De Sidligsmittùpùnkt ùf ca. 715 m ù.M. bûudet d Pfarrchûucha, wo ùf annera Aahööyi glääge isch. De hööyschta Pùnkt isch de Chutz mit 884 m ù.M., de tûûfschta Pùnkt de Ledeubach ùnderhaub vo Tutzishuus a de Mûndig vom Muurebach ùf 615 m ù.M.

Ds Gmiinsgebiet ùmfasst 16.73 km², somit isch Santooni di flächemäässig viertgrööschti Gmiin vom Seisebezirk. Ds Doorf Santooni säuber stiit am Rand vom verzwiigte Gebiet.

D Gmiin grenzt entlang vo de Seisa, vom Sodbach bys Schwenny ùf 4 km a de Kanton Bärn. Das gäge Süüde aastygenda Gebiet giit vo de kollyyni bys zù de vooraupyyni Zoona. Entschprächend vûufäutig isch d Vegetazyoon.

Beschryybig: Tûut vo Goud mittùm wachsende schwarze Antoniterchrüz, bheicht mit zwûû schwarze Glöggleni ù vo Blau mit drüü sûuberne Ringe

Ds Gmiinswappe isch im 1925 ùs Foug vomena Irrtùm yygfüert choo. No na zwenzg Jaar isch mù de Miinig gsyy, de Frybùrger Schultheiss Jean Gambach hiigi ds Antonius-Chäppeli ùf ùm Schrick ggrûndet, drùm het ds Gambacher Famyliewappe de Platz i de ùnderi Häufti vom Wappe bechoo. De Schultheiss Gambach isch taatsächlech Iigetûmer vomena Antonius-Chäppeli – allerdings i de Houptstadt Frybùrg, dette wo hûtt d Unyversytäät stiit. Mittùm Chäppeli z Santooni ùs ùm 16. Jaarhùndert het di Gambach'schi Stûftig a ki Bezyig. Di drüü sûubrige Ringe vo de Gambach sy im Wappe trotzdäm erhaute plûbe. De Staab mit de zwûû Glöggleni vom Heilige Antonius triit d Gmiin aber zù Rächt. De Antonius isch ùs Patron vo de Huustier vereert choo. Wûu sys Tier bsùnders ds Schwyy gsyy isch, het d Aarmefûûrsoorg wärend ùm Mittùauter Schwyy la haute. Si hii fryy chöne ùmmalùùfe ù hii Glöggleni traage ùs Erkenigsziiche. Vor ùm Fescht vo iirùm Patron sy si gmetzget choo ù ds Fliisch isch a di Aarme vertûut choo.

Am Platz vom hûttige Dorfchäärn het es bys 1447 ki Sidlig ggää. Si isch ersch ùm ds Antonius-Chäppeli ùm entschtane, wo nam Syyg vo de Frybùrger ùber d Bärner im Jaar 1448 puut choo isch. Ab de Mitti vom 16. Jh. het sich de Naame vom Chäppeli ùf de Ort säuber ùbertraage.

Di hûttegi Gmiin het iinisch zù de Pfarryy Tafers kört ù demit zù de Auti Landschaft. De Platz ùf däm wo d Chûucha puut isch hiisst Schrick, was so vûu wy steil bedütet. Mit de Uftiilig vo de aute Pfarrgmiine isch Santooni 1831/32 zùnnera säubschtändegi polytteschi Gmiin choo.

Mit de Revysyoon vo de Buuoornig im Jaar 1994 het o d Yywoonerzaau zuegnoo. Buutäätigkiit isch vor alùm z Lampertshaute, z Bùrgbüu, z Nidermùnte ù z Nidermuure feschtzschtöle gsyy. Im 1990 het di Iidgnösseschi Vouchszölig no 1'762 Yywooner feschtgschtöut. Im Endi 2001 hii i de Gmiin scho 1950 Persoone gwoont.

Quela: Bundesamt für Statistik 2005^[2]

De Uusländeraateel isch 2010 bi 3,6 % gläge.^[3]

75,5 % va de Yywoner si im Jaar 2000 römisch-katholisch gsii, 17,5 % evangelisch-reformiert.^[3]

Bi de Vouchszelig 2000 hii va de 1924 Yywoner 95,8 % Tüütsch aus Hùùptspraach aaggää, 1,6 % Franzöösisch ù 2,6 % anderi Spraache.^[3]

De seislertüütsch Tialäkt va Santòòni ghöört zum Hööjschtalemannisch.

D Gmiin isch tradyzyonell landwûrtschaftlech präägt. Ùber 90 Betriibe bewûrtschafte im Houpt- oder Näbe-erwäärb 1'372 ha Lann, wobyy d Mûuchwûrtschaft de Hööyelaag ù de Vegetazyoon aapasst di wichtegschti Rola spûut. So git es (wäge te groosse Wääge) z Nidermuure, z Obermùnte, z Schwenny ù z Santooni säuber o no vier Cheeseryye, wo tääglech 16 Tone Mûuch veraarbiitet chäme.

I nüüschter Zytt hii sich Gwärbs-, Ynduschtryy- ù Dienschtleischtigsbetriibe aagsidlet. Trotz wäge däri Zuenaam a Aarbiitsplätz blybt Santooni a tüppeschi Wägpendlergmiin.

Santooni ligt zwûsche Tafers ù Hitteried a de Houptschtraass vo Frybùrg ùf Schwarzebùrg (Gmiin Waalere) im Kanton Bärn.

 Commons: Santòòni – Sammlig vo Multimediadateie

• Offyzieli Website vo de Gmiin Santooni (St. Antoni)
• Peter F. Kopp: St. Antoni FR In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.