Giornico
Giornico (lombardisch Sgiurnì, dytsch veraltet Irnis) isch e Gmai im Kanton Tessin in dr Schwyz. Si ghert zum Chrais (circolo) Giornico im Bezirk Leventina.
| Giornico | |
|---|---|
 | |
| Basisdate | |
| Staat: | Schwiiz |
| Kanton: | Tessin (TI) |
| Bezirk: | Leventina |
| Kreis: | Giornico |
| BFS-Nr.: | 5073 |
| Poschtleitzahl: | 6745 |
| Koordinate: | / 13973546° 24′ 0″ N, 8° 52′ 0″ O; CH1903: 709819 / 139735 |
| Höchi: | 391 m ü. M. |
| Flächi: | 19.5 km² |
| Iiwohner: | 790 (31. Dezämber 2022)[1] |
 Giornico | |
| Charte | |
 | |
Geografi
Giornico lyt in dr Dalsohle vu dr Leventina uf boode Syte vum Tessin. Zwische dr Dorfdail lyt im Fluss e bewohnti Insle. Zue dr Gmai ghert au no dr Wyler Altirolo im Nordweschte. Nochbergmaine sin Bodio, Faido, Frasco, Personico un bis im April 2016 isch au Sobrio e Nochbergmain gsii.
Gschicht
Giornico isch zum erschte Mol gnännt wore anne 935–940 as de Iudicibus Giornicensis, 1202 Iornico, ca. 1210-58 Zurnigo.
Am 28. Dezämber 1478 isch s in dr Gegnig zue dr Schlacht bi Giornico (ital. Battaglia dei Sassi Grossi) chuu zwische dr Aidgnosse un em Herzogtum Mailand.
Verwaltig
Dr Burgermaischter (Sindaco) vu Giornico isch dr Giovanni Bardelli (Stand 2018).
Bevelkerigsentwicklig
Quälle: Bundesamt für Statistik 2005[2]
| Johr | 1850 | 1860 | 1870 | 1880 | 1888 | 1900 | 1910 | 1920 |
| Yywohner | 707 | 693 | 650 | 2147 | 577 | 768 | 832 | 882 |
| Johr | 1930 | 1941 | 1950 | 1960 | 1970 | 1980 | 1990 | 2000 |
| Yywohner | 784 | 696 | 820 | 1063 | 1389 | 1305 | 1048 | 885 |
Dialekt
Dr lombardisch Dialäkt vu Giornico ghert zum Ticinese.
Kultur un Böuwärch
- Chilche S. Nicolao (böue im 2. Johrzehnt vum 12. Jh., urspringli Dail vun eme Benediktinerchloschter, wu im 15. Jh. ufgee woren isch)
- Bfarrchilche S. Michele (zum erschte Mol gnännt anne 1210, Chor 1644, Schiff 1787, Glockedurm 1861)
- Chilche S. Pellegrino (1345 gweit, im 16. Jh. erwyteret, mit Wandmolereie us dr Spotrenaissance vu 1589 vum Giovanni Battista Tarilli un em Domenico Caresana)
- Chilche S. Maria del Castello (11. Jh., erwyteret im 12., 13. un 14. Jh.)
- Casa Stanga, e alt Wirtshuus us em 16. Jh., syt 1972 Sitz vum Museo di Leventina
- Torre di Atto, sechsgschossige Wohndurm us em 14. Jh.
- La Congiunta, e modärn Museum, wu em Bildhauer Hans Josephsohn gwidmet isch (böue 1989 bis 1992)
- Dänkmol fir d Schlacht bi Giornico
Giornico am Fluss Tessin 
d Chilche S. Nicolao 
d Chilche S. Maria del Castello 
La Congiunta 
s Dänkmol fir d Schlacht bi Giornico
Literatur
Gschicht
- Mario Fransioli: Giornico. In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.
- Thomas Schibler: Schlacht bei Giornico. In: Historisches Lexikon vo dr Schwiiz.
- Kuno Müller: Frischhans Teiling. Der Held von Giornico. Haag in Komm., Luzern 1970.
- Celestino Trezzini: Giornico. In: Historisch-Biographisches Lexikon der Schweiz, Band 3: Galmiton – Giovanni. Attinger, Neuenburg 1921, S. 520 f.
Chunschtgschicht
- Johann Rudolf Rahn: I monumenti artistici del medio evo nel Cantone Ticino. Tipo-Litografia di Carlo Salvioni, Bellinzona 1894, S. 98–113.
- Kunstführer durch die Schweiz. Vollständig neu bearb. Ausgabe. Hrsg. von der Gesellschaft für Schweizerische Kunstgeschichte. Band 2. Bern 2005, ISBN 3-906131-96-3, S. 541–546.
- Peter Märkli: Stiftung La Congiunta. Haus für Reliefs und Halbfiguren des Bildhauers Hans Josephsohn. Hatje, Stuttgart 1994.
- Anton-Heinz Schmidt: Schweiz – Theater aus Stein oder Unbiblisches in Tessiner Kirchen. Die wenig erforschten Kirchen San Nicola in Giornico, San Vittore in Muralto. A.-H. Schmidt, Aigen-Voglhub 2011.
Weblink
Commons: Giornico – Sammlig vo Multimediadateie- d Website vo de Gmain Giornico
- e Website öber Giornico (dütsch, englisch, italienisch und japanisch)
